Kształcenie nauczycieli języków obcych

Niniejsza publikacja przedstawia model zawodowego kształcenia nauczycieli języków obcych w specjalistycznych placówkach, jakimi są Nauczycielskie Kolegia Języków Obcych.

Opracowanie i wdrożenie systemu kolegialnego w Polsce uzyskało najwyższe oceny międzynarodowe i uznane zostało za jeden z 21 najciekawszych krajowych projektów innowacyjnych w zakresie kształcenia językowego na świecie.

Artykuły tu zebrane poświęcone są edukacji nauczycieli, dydaktyce nauczania języków obcych oraz zagadnieniom naukowym z zakresu językoznawstwa, literaturoznawstwa, glottodydaktyki oraz dydaktyki literatury obcojęzycznej.

Ich autorami są doświadczeni dydaktycy i naukowcy, biorący czynny udział w pracach organizacyjnych, programowych i metodycznych podczas wdrażania i funkcjonowania zawodowego systemu kształcenia nauczycieli.

Publikacja adresowana jest do nauczycieli i lektorów języków obcych, studentów kierunków nauczycielskich i filologicznych, pracowników uczelni wyższych, językoznawców i metodyków, edukatorów nauczycieli oraz pracowników administracji oświatowej.

Wstęp

Niniejszy tom poświęcony jest zawodowemu kształceniu nauczycieli języków obcych w specjalistycznych, powołanych w tym celu przed ponad dwudziestu laty zakładach kształcenia nauczycieli, jakimi są Nauczycielskie Kolegia Języków Obcych.

Pragniemy w nim przedstawić teoretyczne założenia koncepcji zawodowej edukacji nauczycieli języków obcych i jej praktyczną realizację.

Zebrane w nim artykuły bazują na bogatych doświadczeniach dydaktycznych i naukowych ich autorów, zdobytych podczas wieloletniej pracy w zawodowym kształceniu nauczycieli.

Kształcenie nauczycieli podzielone jest na 5 bloków przedmiotowych.

Jego podstawę stanowi przygotowanie do zawodu: 1. kształcenie teoretyczne: psychologiczne, pedagogiczne, emisja głosu, dydaktyka przedmiotowa i 2. praktyki pedagogiczne. Trzecim obszarem edukacji jest kształcenie merytoryczne: językowe i filologiczne, czwartym – technologia informacyjna, piątym – drugi język obcy. Kolejne artykuły dotyczą wszystkich tych obszarów.

Tekst Wandy Karlikowskiej-Rozmus uświadamia podstawową prawdę, o której niekiedy zapominamy zafascynowani bogactwem współczesnego repertuaru metod i mediów, którymi obecnie może żonglować nauczyciel: że nie ma dobrego nauczania bez dobrego kontaktu psychologicznego z uczniem. Psychologia i pedagogika nauczane są w kolegium po polsku i w niewielkim wymiarze godzin, co stawia je niezasłużenie w cieniu dominującej godzinowo, imponującej fachowym słownictwem w języku obcym i pomocami naukowymi metodyki.

Jednak nawet ten krótki kontakt z przedmiotem przypomina o właściwej hierarchii kompetencji w pracy nauczyciela: najpierw psychologia i pedagogika, bo to one stanowią o jakości kontaktu z uczniem – a dopiero potem dydaktyka.

Małgorzata Gumińska natomiast przypomina o poszanowaniu podstawowego narzędzia pracy nauczyciela, jakim jest jego głos. Emisja głosu to przedmiot od niedawna obowiązujący w kształceniu nauczycieli, a konsekwencje jego braku przedstawiciele średniego i starszego pokolenia pedagogów niejednokrotnie boleśnie odczuwają.

Kolejny artykuł Ewy Turkowskiej poświęcony jest nauczaniu dydaktyki przedmiotowej.

Przedstawione zostały cele, treści i metody kursu metodyki, fazy procesu nauczania tego przedmiotu oraz połączenie teorii z ćwiczeniami i doświadczeniami praktycznymi, jakie są udziałem studentów na seminariach metodycznych. Zagadnienia 'meta-metodyczne', czyli jakimi metodami nauczać metodyki nauczania języków obcych, zajmują w tych rozważaniach poczesne miejsce, gdyż ukształtowanie procesu dydaktycznego na kursie dydaktyki odbiega swoją oryginalną koncepcją od modelu teoretyczno-kognitywnego preferowanego na studiach neofilologicznych.

Kreatywne metody nauczania metodyki języków obcych, aktywizujące wszystkich uczniów, przedstawia obrazowo i przekonująco Maria Magdalena Apanowicz w swoim artykule, który może być wielką inspiracją dla każdego nauczyciela.

Anna Ewa Lichwierowicz i Jolanta Szatan przedstawiają sedno kształcenia nauczycielskiego, jakim są praktyki pedagogiczne. Dopiero podczas praktyk okazuje się, czy studenci przyswoili sobie teorię i na ile potrafią przełożyć ją na praktyczne działanie. Oba artykuły wnikliwie opisują oryginalną i bardzo efektywną formę praktyk dydaktycznych: szkołę ćwiczeń.

Drugi artykuł Jolanty Szatan nawiązuje do kolejnego bloku przedmiotowego: technologii informacyjnej i przedstawia praktyczne zastosowanie platformy moodle w ramach kursu 'Nauczanie gramatyki na lekcji języka obcego'. Temu zakresowi tematycznemu poświęcony jest jeden blok tematyczny w ramach dydaktyki przedmiotowej. Nauczanie na odległość zdaje się być przyszłościową formą edukacji, dlatego artykuły o tej tematyce, demonstrujące praktyczne rozwiązania, wady i zalety takiego kształcenia mają duże znaczenie dla jej rozwoju.

Następne artykuły przedstawiają nauczanie przedmiotów kształcenia filologicznego. Artykuł Ewy Turkowskiej przedstawia kurs literatury zintegrowany z kształceniem językowym. Literatura jest niezwykle wdzięcznym przedmiotem nauczania, który może być emocjonującym przeżyciem dla uczniów w szkole. Przekonuje o tym w swoim artykule Karolina Sot-Sosnowska, która opisuje swoje doświadczenia z pracą nad historyjką obrazkową znanego autora literatury dziecięcej i ilustracji – pochodzącego ze Śląska Janoscha. Jej artykuł stanowi przykład na to, że owocem opisywanej w tym tomie koncepcji edukacji są kompetentni i kreatywni nauczyciele szkół podstawowych i średnich. Wskazuje on również na rolę kreatywnego ucznia w procesie lekcyjnym.
Małgorzata Zdybiewska prezentuje sposób nauczania kultury krajów języka docelowego w oparciu o nowoczesne koncepcje glottodydaktyczne i środki techniczne.

Glottodydaktyka ma oprócz aspektu praktycznego także teoretyczny. Henryk Domińczak traktuje o problemach nauczania języka fachowego i technicznego w procesie glottodydaktycznym. W dziedzinie tej Autor jest uznanym autorytetem. Ewa Turkowska, specjalizująca się w dydaktyce i teorii literatury, omawia rolę e-learningu, pracę nad ćwiczeniami interaktywnymi i ich zastosowanie w kształceniu literackim przyszłych nauczycieli.

Studia nauczycielskie nie ograniczają się tylko do glottodydaktyki, stąd w niniejszym tomie znalazły się także artykuły literaturoznawcze i językoznawcze.
Ewa Kęczaj-Siara bada przedstawienia ciemnoskórych kobiet w amerykańskiej literaturze dziecięcej i młodzieżowej. Jej artykuł poświęcony jest oryginalnej współczesnej afroamerykańskiej artystce i autorce książek dla dzieci, Faith Ringgold, znanej z tworzenia nowych wizerunków czarnoskórych kobiet, dementujących istniejące stereotypy.
Tematykę językoznawczą podejmuje Ireneusz Gaworski. W prezentowanym artykule prezentuje on jeden z najważniejszych gatunków literatury umoralniającej: kazanie pogrzebowe. Gatunek ten przyczynił się znacznie do upowszechnienia idei Reformacji i rozwoju języka niemieckiego.

Neofilolodzy zobligowani są do publikacji w języku docelowym, dlatego artykuły o zagadnieniach teoretycznych pisane są po angielsku i niemiecku i uzupełnione polskim streszczeniem.

Nauczycielskie Kolegia Języków Obcych powoli kończą swoją historię. Udana koncepcja programowa i wysoka jakość nauczania nie uchroniły ich przed likwidacją. Dlatego książka ta jest jednocześnie wielokrotnym pożegnaniem: z przedstawioną koncepcją edukacji, która decyzją władz oświatowych odchodzi do lamusa, z kolegiami, ich pracownikami i studentami.
Być może tom ten, dokumentujący dobre efekty koncepcji specjalistycznej edukacji nauczycieli języków obcych posłuży kiedyś jako argument na rzecz jej reaktywacji.
Ewa Turkowska

SPIS TREŚCI

Ewa Turkowska: Henryk Domińczak – szkic do portretu.
Henryk Domińczak: Aspekt doskonalenia aktualnych potrzeb procesu glottodydaktyki.
Ewa Turkowska: Kształcenie nauczycieli języków obcych na studiach zawodowych pierwszego stopnia.
Wanda Karlikowska-Rozmus: Nauczanie psychologii w kształceniu nauczycielskim.
Małgorzata Gumińska: O emisji głosu nauczyciela.
Ewa Turkowska: Nauczanie dydaktyki języka obcego.
Maria Magdalena Apanowicz: Zanim przejdziemy dalej… Tuzin praktycznych sposobów podsumowania lub powtórzenia omówionego materiału.
Anna Ewa Lichwierowicz: Szkoła ćwiczeń szkołą refleksyjnego nauczyciela. Model praktyk pedagogicznych dla przyszłych nauczycieli języków obcych.
Jolanta Szatan: Praktyki pedagogiczne.
Jolanta Szatan: E-learning – nowa forma edukacji w nauczaniu metodyki.
Ewa Turkowska: Integracyjny model kształcenia literackiego i językowego na kursie literatury niemieckojęzycznej.
Karolina Sot-Sosnowska: Janosch na lekcji języka niemieckiego. Praca z tekstem literackim.
Małgorzata Zdybiewska: Intercultural Studies and ELT: methodology and materials.
Henryk Domińczak: Didaktische Probleme bei der praktischen Perzeption und Übermittlung der Fachsprache.
Ewa Turkowska: Interaktive Übungen im literarischen Lernprozess.
Ewa Klęczaj-Siara: Restoring black women’s images in Faith Ringgold’s picture book Dinner at Aunt Connie’s House
Ireneusz Gaworski: Zur Struktur- und Funktionsdimension der protestantischen Leichenpredigten – Versuch einer Textsortenanalyse.
Informacje o Autorkach i Autorach