Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Komentarz

Zakażenia i choroby zakaźne są od stuleci jedną z przyczyn epidemii na świecie i mają poważne skutki zdrowotne, prawne i ekonomiczne dla osób fizycznych, gospodarstw domowych i całych społeczeństw oraz gospodarek. Komentarz zawiera wszechstronne omówienie przepisów niniejszej ustawy wraz z najnowszymi zmianami, opisuje ich stosunek do ustaw epidemicznych z 1919, 1935, 1963 i 2001 r. oraz ustaw epizodycznych z 2020 roku służących przeciwdziałaniu i zwalczaniu skutków pandemii COVID-19, w tym skutków prawnych i ekonomicznych istotnych dla podmiotów gospodarczych, prawodawców i pracowników oraz administracji publicznej.

Komentarz zawiera także analizę najnowszych zmian, wprowadzonych ustawą z 28.10.2020 r. Poszerzają one zakres upoważnień ustawowych dla Rady Ministrów do wprowadzania ograniczeń, nakazów i zakazów w stanie epidemii albo stanie zagrożenia epidemicznego (art. 46b). Dodano regulację wyraźnie upoważniającą przedsiębiorców i pracowników handlu detalicznego oraz gastronomii do odmowy sprzedaży (nowy art. 46bb). Wprowadzono istotne nowe obowiązki samorządów zawodowych oraz upoważniono Ministra Zdrowia do zawieszania podmiotów kierujących szpitalami. Dodano także art. 54a stanowiący uzupełnienie regulacji dotyczących postępowań mandatowych.

Komentarz zawiera omówienie kwestii takich jak:

• zagadnienia podstawowe zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi – w tym objaśnienie: zakresu podmiotowego i przedmiotowego ustawy, pojęć, obowiązków osób przebywających na terenie RP, podstaw konstytucyjnych i międzynarodowych ustawodawstwa epidemicznego, relacji ustawy do innych systemowych ustaw w ochronie zdrowia;
• badania sanitarno-epidemiologiczne – przedstawiono m.in. podmioty podlegające obowiązkowym badaniom, treść orzeczenia lekarskiego, koszty badań sanitarno-epidemiologicznych, orzeczenie przeciwskazania do wykonywania prac;
• zakażenia związane z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, w trakcie wykonywania których dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek ludzkich – w tym: działania zapobiegające szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, system zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych, skład zespołu zakażeń kontroli szpitalnych, stosowanie procedur zapewniających ochronę przed zakażeniem;
• szczepienia ochronne, w zakresie tym omówiono: obowiązkowe i zalecane szczepienia ochronne, Program Szczepień Ochronnych, Międzynarodową Książeczkę Szczepień, niepożądany odczyn poszczepienny;
• inne działania mające na celu zapobieganie zakażeniom i chorobom zakaźnym, takie jak utrzymywanie należytego stanu higieniczno-sanitarnego nieruchomości (np. prowadzenie prawidłowej gospodarki odpadami i ściekami);
• postępowanie w przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia lub choroby zakaźnej oraz w przypadku stwierdzenia zgonu z powodu choroby zakaźnej – przedstawiono zagadnienia związane z: współpracą w ramach wspólnotowej sieci nadzoru, zgłoszeniem rozpoznania lub powzięcia podejrzenia zakażenia, obowiązkami kierownika laboratorium, rejestrem chorób zakaźnych, postępowaniem w przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, obowiązkową hospitalizacją, kwarantanną i nadzorem epidemiologicznym, wykorzystaniem środków przymusu bezpośredniego, leczeniem antyretrowirusowym i poekspozycyjnym;
• działania administracji publicznej w zakresie zapobiegania i zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych – wskazanie podmiotów wykonujących zadania z zakresu ochrony zdrowia i ich współpracy;
• zasady postępowania w razie stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii – szczegółowe omówienie konstrukcji normatywnej „stanu zagrożenia epidemicznego” oraz „stanu epidemii”, ich stosunku do uregulowań konstytucyjnych i prawnomiędzynarodowych, kwestii związanych z ogłaszaniem i obowiązywaniem tych stanów, w tym zakresem ograniczeń, nakazów i zakazów wprowadzanych przez Radę Ministrów, Ministra Zdrowia albo wojewodę, podstaw i przesłanek kontroli legalności rozporządzeń wprowadzających ograniczenia, nakazy i zakazy oraz odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez te rozporządzenia, Agencją Rezerw materiałowych, skierowaniem do pracy przy zwalczaniu epidemii;
• kary pieniężne, a także przepisy karne, dotyczące takich przewinień jak: niezgodne z prawem postępowanie z biologicznymi czynnikami chorobotwórczymi, uchybienia w prowadzeniu szczepień ochronnych, naruszenie obowiązku informacyjnego czy niewykonanie decyzji o skierowaniu do pracy przy zapobieganiu lub zwalczaniu epidemii.

Komentarz prezentuje całość problematyki epidemicznej związanej ze stosowaniem w praktyce poszczególnych przepisów ustawy oraz powstałe w związku z ich wykładnią wątpliwości. Powołano istotne z punktu widzenia praktyki orzecznictwo, w tym orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także wypowiedzi przedstawicieli doktryny.

Komentarz został opracowany przez zespół autorski od lat specjalizujący się naukowo w problematyce prawa medycznego, prawa cywilnego, prawa konstytucyjnego i europejskiego, prawa administracyjnego i karnego. Autorzy są jednocześnie praktykami: sędziami, adwokatami i radcami prawnymi. Kompleksowy charakter ustawy wymagał połączenia sił przez badaczy o wielu specjalnościach i bogatym doświadczeniu praktycznym. Unikalne połączenie wiedzy teoretycznej z dostrzeganiem potrzeb praktyki i praktycznych aspektów stosowania prawa wpłynęło korzystnie na jakość całego komentarza. Ujawniające się w komentarzach do poszczególnych przepisów różnice poglądów w kwestiach szczegółowych są tego naturalną konsekwencją.

Komentarz, oprócz teoretyków i praktyków ochrony zdrowia, będzie z pewnością przydatny dla sędziów, adwokatów, radców prawnych, aplikantów zawodów prawniczych oraz studentów, a także podmiotów gospodarczych, pracodawców i pracowników, na których prawa i obowiązki prawodawstwo epidemiczne bezpośrednio oddziałuje oraz organów administracji publicznej i samorządu terytorialnego i jej pracowników.