Skutki braku zachowania formy szczególnej oświadczenia woli

Monografia została poświęcona prawnym konsekwencjom braku zachowania formy szczególnej w prawie prywatnym. Jej punkt wyjścia stanowią trzy klasyczne rygory naruszenia wymogów formalnych: ad solemnitatem, ad probationem i ad eventum, analizowane z perspektywy regulacji prawa polskiego na szerokim tle porównawczym. Problematyka ta jest prezentowana zarówno w odniesieniu do wymogów ustawowych, jak i zastrzeganych przez strony czynności prawnych.

Omawiane w tych ramach zagadnienia zostały skupione wokół problemu proporcjonalności, mającego kluczowe znaczenie dla całej sfery wymogów formalnych. Obowiązek zachowania formy szczególnej – a w konsekwencji, także skutki przypisane jego naruszeniu – zastrzegany jest zawsze w celu realizacji określonych celów w obrocie. W konsekwencji, jego kształt i stosowanie powinny pozostawać adekwatne wobec tych celów, nakładając na strony proporcjonalne wymagania i koszty transakcyjne.

Książka została podzielona na rozdziały:

• Punkty odniesienia: wymóg formalny i jego funkcje (m.in. definicja formy i wymogu formalnego, źródła regulacji wymogów formalnych i ich funkcje);
• Naruszenie wymogu formalnego i jego skutki – zagadnienia modelowe (m.in.: pojęcie naruszenia wymogu formalnego, modele regulacji skutków wymogów formalnych w europejskiej tradycji prawnej, ogólna konstrukcja skutków naruszenia wymogów formalnych w prawie polskim, znaczenie art. 73 i art. 74 § 1 KC);
• Rygor nieważności (m.in.: założenia konstrukcyjne na gruncie prawa polskiego, sankcja nieważności wynikająca z rygoru ad solemnitatem – kształt i cele, rygor ad solemnitatem na gruncie oświadczeń innych niż oświadczenie woli, proporcjonalizacja skutków naruszenia formy ad solemnitatem, spełnienie świadczenia jako zdarzenie sanujące skutki naruszenia formy ad solemnitatem, konwalidacja umowy darowizny, rygor ad solemnitatem a nadużycie prawa podmiotowego, rygor ad solemnitatem a roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia, konwersja, skutki braku zachowania formy zastrzeżonej wolą stron, naruszenie wymogu formalnego jako źródło szkody);
• Konsekwencje w strefie procesowej – rygor ad probationem (m.in.: geneza i istota rygoru ad probationem, zakres stosowania formy dla celów dowodowych, ograniczenia dowodowe związane z rygorem ad probationem, wyjątki od ograniczeń dowodowych);
• Forma ad eventum (m.in.: ogólne założenia i istota rygoru ad eventum, typy konstrukcyjne rygoru ad eventum, forma ad eventum a dyspozytywności norm prawnych, skuteczność czynności prawnej wobec osób trzecich, rygor ad eventum a ograniczenia dowodowe);
• Skutki naruszenia wymogów formalnych jako wyzwanie dla proporcjonalności (m.in.: istota proporcjonalności na tle wymogów formalnych, przyczyny braku proporcjonalności i modele jej przywracania w ustawodawstwie i praktyce sądowej, skutki naruszenia wymogów formalnych a „nowy formalizm” w prawie prywatnym).

Monografia zdobyła w 2016 r. główną nagrodę w Konkursie im. Profesora Zbigniewa Radwańskiego na Najlepszą Pracę Doktorską z Zakresu Prawa Prywatnego.

„Merytoryczna treść recenzowanej rozprawy ma dużą wartość. Przede wszystkim, na uznanie zasługuje zasadnicza myśl, wokół której praca została skonstruowana – spostrzeżenie o celowym charakterze wymagań formalnych oraz konieczności proporcjonalizacji ich rozmiaru i skutków ich naruszenia. Myśl ta nie przebijała się dotąd zbyt silnie w nauce polskiej, nie sprzyja zresztą temu treść obowiązującego prawa. W dojrzalej, pełnej, usystematyzowanej i popartej przykładami postaci została ona wyrażona w naszej nauce po raz pierwszy w recenzowanej rozprawie.” – prof. dr hab. Piotr Machnikowski

„Wartość pracy polega nie tylko na tym, że dotyczy ona problemu, który dotychczas nie był przedmiotem całościowej analizy, ale na jego nowym, oryginalnym ujęciu. Jak wiadomo, zasada proporcjonalności ma znaczenie przede wszystkim w sferze prawa publicznego, zwłaszcza jako zakotwiczone w ideologii państwa prawa kryterium dopuszczalności ograniczeń konstytucyjnych wolności i praw. Zbadanie implikacji tej zasady w sferze prawa prywatnego, mimo że ograniczone tylko do problematyki formy oświadczeń, wydaje się otwierać przed cywilistyką nowe perspektywy badawcze.” – prof. dr hab. Andrzej Mączyński

„Praca Mateusza Grochowskiego jest rozprawą wysokiej próby. Autor podejmuje stary temat, ale ujmuje go nowocześnie. Odnosi się w bardzo interesujący sposób do nowych zjawisk – „nowej formalizacji”, zauważając przemiany we współczesnej funkcji formy. Znakomicie przeprowadzono rozważania komparatystyczne, oryginalnie przeprowadzone przez Autora. Autor dobrze uzasadnia, dlaczego wybrał te, a nie inne systemy prawne i pokazuje jak wpłynęły one lub mogą wpłynąć na rozumienie wymogów formalnych i ich rygorów w prawie polskim. Bardzo pouczająca i metodologicznie wzorowo przeprowadzona jest analiza „hybrydowości” prawa polskiego i wynikających z stąd konsekwencji argumentacyjnych. Prawdziwe zainteresowanie Czytelnika budzi sposób analizy sankcji naruszenia formy, ustalonej przez strony. Jest to praca znacząca.” – prof. dr hab. Fryderyk Zoll